Accueil>Les corpus textuels>Charte docForez001b

Accueil

Descriptif du projet

Les corpus textuels

Interrogations linguistiques
[vers une autre interface]

Contact

 

Choix d'édition

édition critique
édition interprétative
édition diplomatique

Montrer la structure rhétorique

non
oui

   

Téléchargement du document

fichier xml fichier pdf

Documents linguistiques galloromans
Corpus : docForez (docForez)
Responsable du corpus : -
Édition de la charte : -

docForez001b

1270, mai et 1272, novembre.

Type de document: charte: coutumes

Objet: Charte de coutumes octroyée par Robert, seigneur de Saint-Bonnet-le-Château, aux hommes de son mandement.

Support: A. — Original perdu. C. — Inséré dans la confirmation de novembre 1272, par Pierre, chevalier, seigneur de la Roue et de Saint-Bonnet pour sa femme Dauphine; original, parchemin jadis scellé sur cordelettes, 49 cm. 5 × 43 cm.

Lieu de conservation: Archives de la Société historique et archéologique la Diana, à Monthrison, pièce encadrée sous verre.

Édition antérieure: Publié par Chantelauze dans l’Histoire des ducs de Bourbon…, III, Pièces supplémentaires, 71 sq., et, d’après cet éditeur, par Paul Meyer dans Recueil d’anciens textes, 1877, 173-180; puis par Condamin, op. cit. B et C publiés dans les Chartes du Forez, n. 1053.

1 Enz Roberz seigner de Saint Bonet doneit à-toz los homes e à totas las fennas que seriont sei home que maison penriont o auriont à Saint Bonet bos usaitges e bones cosdumnes aitals quant sunt escrites en aquesta present chartra.
2 Li maier pea done .III. sols de forz de ces, e d-aqui en aval la sequencia.
3 E neguns hom ne neguna femna que seia hom al-seignor e aia maison à Saint Bonet no dona lesda d-aveir que seus sia mas tuit l-autre la devunt que no sunt omes al-seignor.
4 Si om i prent pea e bati non i-à al chep de .I. an en com puescha istar pert la e reman al-seignor.
5 E si om i-venia istar cui om que sigues servise e ista .I. an e .I. jor, es quitis.
6 Tuit iquil ome qui i-venriont per itage per tort que aiunt fait, dreit fasent e dreit prennent, los deu lo-seigner amparar.
7 E si om comanda ren à Saint Bonet à omes que sei de la-francheisa le-seigner non o-deu penre per pas ne per guerra si per la-volunta dal quel que o auria non o fasia.
8 Tuit aquil ome que à Saint Bonet auriont maisos per neguna guerra non les devunt perdre, à anar ne avenir, non aut regart del seignor de Saint Bonet ne dels seus tant com li-ague fait asabeir que no fus de la francheisa.
9 De tota venda de terra que om fasa à Saint Bonet per l-otrei del baile de Saint Bonet le seigner o ten à-fer.
10 Tuit iquil ome e iqueles femnes que maison ant à Saint Bonet les poont donar o vendre à-toz omes e à-totes femnes fors à maison de religion e à chavalers, aquist non i-devunt aveir maison per l-usaitge de la-villa senz la-volunta al-seignor.
11 Le seigner de Saint Bonet ne om per lui non à à-Saint Bonet arbergeria que i-fase tort ni touta ni tallia ni quista ni conpra forsament mas en aquo com trobaria à-vendre en-la-villa.
12 Ni-li-seigner non deit guiar ome que tort aia fait à ome de Saint Bonet senz lo-comgiia de l-ome pueis com o auria dit al-seignor.
13 E [1] ma li seigner .III. sols, e si plaiz s-ensieu levara li-seigner ses messios.
14 En colbe de poing o de palma, .VII. sols, si om s-en clama e si i-à sanc, .LX. sols.
15 En-colbe de pal o de peira o de glasi .LX. sols si om s-en clama e deu om adobar lo-dan à iquel que l-aurie preis.
16 E si batailla ere fermaa à Saint Bonet en la cort dal-seignor de Saint Bonet pueis que aurant jura aie le seigner de Saint Bonet .LX. sols dal quel qui se-retrairia e si li-seigner en fasia messios com les li-rendra.
17 Qui o-fai à-autrui mullier e n-es proas ni auci ome ne femna ni ambla autrui aveir à Saint Bonet, es en la-volunta al-seignor.
18 Qui entra en autrui ort ni en autrui pra de Saint Bonet per mal faire dara .II. sols o la-dent al-seignor de Saint Bonet e à-la proa, .XII. d.
19 E si-à mescla ni om i-trait glasi contra autrui, per la-mescla, .LX. sols, e si en fer, à-la volunta al seignor es.
20 E si à Saint Bonet ven falsaire que port moneia falsa-le-falsaire es al-seignor e si ome de Saint Bonet n-avie enjanna, deu li-rendre le-seigner son chaptal de so que li-falsaire auria.
21 De livra falsa e de marc fals qui i-vent ni qui i-compra son escient e n-es proas, .LX. sols.
22 D-auna falsa, .VII. sols. De mesura de vin falsa, .VII. sol. De quarta falsa, .VII. sols. De leida embla, .VII. sols.
23 Qui aveir deu à ome que maison aia à Saint Bonet, pot l-engaitjar à toz jorz e à marcha e à feira, à-la sabua del lesder.
24 E si om ni femna s-enfuit au lor aveir en autra villa segrant lo-lai e clamarent o al-seignor de la terra, e se el non l-en-vol faire justizia gatjarant sen del omenz daquel seignorajo à Saint Bonet.
25 E se om estrainz marchaa aveir à Saint Bonet e om que maison aura à Saint Bonet ven à iquel marcha, aura i-sa-part sese vol e l-estrainz non aura ja part el seu si el non o-vout.
26 Qui compra aveir en maison de Saint Bonet e iquel cui es li-maisos ne sos messajes i-demanda part, aura li come us dels autres.
27 Qui dona gaaing à ome de Saint Bonet per son aveir o lo-li-promet senz forsa que non l-en-fasa aura lo.
28 Chamjaor non deit om gatjar à-taula ne de taula tro à-sa-maison.
29 à Saint Bonet no deu om omes penre si fianza vol donar aundonsa, ni lo deu om gatjar de sos vestimenz en charera.
30 Qui gaitje prent à Saint Bonet per son aveir o per fianza rendra lo .VIII. jorz part son terme e pueis vendra lo e si mais n-à rendra lo e si meinz n-à que-ra-lo.
31 Qui fai espoison à Saint Bonet ja tau grant no la fara que don se-se vol mas [2] seter de vin.
32 Si aucus fulia omes de Saint Bonet le-seigner o deu faire esmendar.
33 Qui en-janna ome à Saint Bonet de marcha que l-enjanz seia per tersa part de-fara lo marcha e si dedinz .VIII. jorz iquel qui serie enjannas no s-en ere garusas de qui en avant seria li-marchas tengus per l-usaitge de Saint Bonet.
34 Nengus om ni neguna femna que ista à Saint Bonet per forfait que fassa sa-moiller ni sei enfant ni sei parent ni om ni femna de lor conduit, non i-deu aveir dan sos cors ni ses chauses si le-seigner non n-era cossentenz o no lo tornava.
35 Qui porta maisos ni terra que mova dal seignor de Saint Bonet .X. anz à Saint Bonet senz vea de dreit en la cort del seignor de Saint Bonet es seu per l-usaitge de Saint Bonet.
36 Li ome de Saint Bonet deviunt ajuar al-seignor de Saint Bonet de sa guerra e lo devunt segre .I. jor e una nueit à-lor mession, e d-aqui en-lai à-la-mession del seignor, e si bastia chastel, .VIII. jor i-devunt istar l-ome de Saint Bonet à-lor mession e d-aqui en-lai à la mession dal seignor.
37 Nengus om de Saint Bonet no deu enpenre au-lo seignor de Saint Bonet ni au-lo seus per que sos veisins perda son aveir ni son cors ni sa terra, ni sagramenz ni covenenz non i-deu remanir per forsa faire à-sos vesins ni li deu om faire.
38 E si li-seigner de Saint Bonet o sos bailles i-prendia forsament ome ni ses maisos ni ses chauses part usaitges, tuit le-vant à-segre.
39 Qui deseretaria ome de Saint Bonet que volgues dreit faire, .C. sols l-en deu ajuar le-cuminals de la-villa à destruire lo-mal-faitor e no deu pueis tornar à Saint Bonet.
40 E se nengus om prendia ome de Saint Bonet ne son aveir si per guerra deffiaa no era le-seigner de Saint Bonet ni autre no li-devunt guiar. E si lo-trobava aquel cui li-torz seria faiz, pot lo penre pueis com o auria fait sabeir al-seignor e toz le-cuminals l-en deu segre.
41 Qui failliria de la-gaita .VI. d. s-enn-à à reemer al-cuminal ala queria que om l-en-faria, e le-cuminals deu faire la-gaita per aquel que failliria.
42 Se nengus om ni nenguna femna de Saint Bonet era encorrogus ves lo-seignor de Saint Bonet, si-à aveir ni comanda deu o rendre primerament e le-remanenz es al-seignor.
43 Li omes de Saint Bonet que seriont del seignor poont gaitjar fors de Saint Bonet per lor dete conegu o per fianza coignogua.
44 Si om tala champ o ort o pra à ome de Saint Bonet, pot o defendre qu-en fassa dreit davant lo seignor.
45 Si om de Saint Bonet auciia ome defors que viengues per mal faire, non es tengus ves lo seignor.
46 Toz om que venra à Saint Bonet marcheanz ni autre ni femna, el e sa chausa sunt segur per lo-pueir de Saint Bonet si fianza no i-à faita o depte coignogu non i-deu o fait chausa de que fus tengus al-seignor o à autrui.
47 Si om de Saint Bonet guiava ome defors ni femna senz aveir que non prenda al-commandament del seignor segurs es del seignor de Saint Bonet e dels seus.
48 Quant le-seigner de Saint Bonet metra son baille à Saint Bonet el li-deu faire jurar sobre sainz que leyalment mene la villa segun son sen à-l-usaitge de-la-chartra au lo-cosseil dels proomenz cuminals.
49 Si femna cuminals moilleraa venia à Saint Bonet per putaitge e om no saubes que fus moilleraa e om que non auria moiller que jairia au lei no n-es tengus ves lo seignor.
50 Si om s-en-fui au l autrui moiller ni femna au l-autrui mari, no deu tornar à Saint Bonet si per la-volunta al seignor no i-torne.
51 Qui met fuet à Saint Bonet à multre o li-fai metre e n-era proas, es encorrogus ves lo seignor e jamais no deu esser à Saint Bonet si per la volunta al seignor non era et dels cossols.
52 Per totes chauses deu om asegurar al-seignor dreit fassent e dreit prennent segunt los usaitges de la-chartra mas li-omicidi et li-laironici et li-adulteri et li-multrer sunt al-seignor.
53 E qui o-vol en issi assegurar no deu om saisir ni ses maisos ni ses chauses si no era tals faiz de que om non deu penre segurta.
54 Los gaitges o la gaitgera que le-seigner de Saint Bonet metria à Saint Bonet non deu forsar ni om per lui.
55 Le-seigner de Saint Bonet ni sos bailles no devunt los-plaiz de Saint Bonet alonjar per amie ni per ennemie ni per aveir.
56 Le-seigner de Saint Bonet à dona e autreia al-cuminal de Saint Bonet que totes ores qu-il volrant metunt cossols tos temps mais e li cos[sol] devunt jurar al-seignor e al-cuminal que leialment meneisont la villa segunt lor sen à-la villa e al-seignor.
57 Tot lairon que om trobaria à Saint Bonet de nueiz ne de jorz reteigna lo en isi quant poira à-at del seignor.
58 Si o[m] [del] seignor fer ome de la-villa o om de la-villa fer lui, istar en devunt al regart del seignor.
59 L-aveir que om de Saint Bonet auria el-puer al seignor de Saint Bonet ni de sos amis el lodeu gardeir e tenir segur e si l-aviont en la [3] sos enemis e el lo-prendia o li-seu o sos puers rendre lo deu senz aveir. Le-seigner de Saint Bonet à son manleu à Saint Bonet à .IIII. payes l-an, e al-marcha .XV. jorz e se li-bailles non o payava le-seigner es tengus del payar.
60 Si rem à-at al-seignor el marcha e om estrainz o auria compra, les seigner o pot penre per tant quant aquel i auria dona.
61 Le-seigner à à Saint Bonet son ban de son propri vin franc vendre lo m [4] re e una meailla pot charzir la-quarta.
62 E que failliria nengun d-iques establimenz, deu [5] contra lui per sagrament toz les cuminals.
63 Iques usaitges e iquestes cosdumes que ici sunt [6] donet [7] seigner de Saint Bonet als [h]omenz e ales femnes de Saint Bonet e mandet lor en faire chartra.
64 E so juret enz Roberz, sires de Saint Bonet, sobre sainz avangelis à-tenir e à-gardar e au lui li-chavaler e le cuminals de la-villa-en isi que li ome de Saint Bonet no se pueschont ajuar per autres usaitges en contra lor mas per aques que sunt escrit en aquesta present chartra.

Notes de transcription
[1] Quatre lettres dans la mouillure.
[2] Le chiffre est illisible.
[3] Sept lettres dans la mouillure.
[4] Tache sur 26 lettres.
[5] Quatre lettres dans la mouillure.
[6] Quatre lettres dans la mouillure.
[7] Huit lettres dans la mouillure.