Accueil>Les corpus textuels>Charte docArles085

Accueil

Descriptif du projet

Les corpus textuels

Interrogations linguistiques
[vers une autre interface]

Contact

 

Choix d'édition

édition critique
édition interprétative
édition diplomatique

Montrer la structure rhétorique

non
oui

   

Téléchargement du document

fichier xml fichier pdf

Documents linguistiques galloromans
Corpus : (docArles)
Responsable du corpus : Martin Glessgen
Édition de la charte : Marie Rose Bonnet

docArles085

1521.

Type de document: Gabelles (copie).

Objet: Gabelles de la ville d'Arles.

Support: Registre in-4o de 111 pièces.

Lieu de conservation: Archives communale d'Arles, CC 39, fo 1ro à fo 11ro.

Commentaire: Le premier de 1426 (cf. docArles013), le second de 1521. Ce sont deux documents importants, puisqu'il s'agit des gabelles de la ville (tous les deux sont des copies d'un texte antérieur). Ils témoignent des denrées en usage alors, puisque différentes parties de l'alimentation sont concernées ici. Bien évidemment, tout n'est pas abordé. Néanmoins, les prix, les taxes, etc., apparaissent. Une centaine d'années séparent les deux textes (95 exactement). Cela permet de cerner l'évolution, ou la stagnation, sur une période assez importante. Cela peut être intéressant, aussi, pour l'étude de la langue. Les A.C.A. possèdent d'autres copies (une, au moins, en provençal, dans le même registre CC 37; les autres sont en latin, ou, plus tard, en français).

1 S'en-siegon los capitols de las gabellas \2 de la cieutat d'Arle e forme e maniero \3 en lesqualz se exhigiran et se lieuraram \4 L'am mil Vc e quinze et lo jourt di \5 per lo temps de \6 six ans comensas.
2 Capitol de las farinas.
3  \7 Tous pestres et manganiers ou [1] manganieras que mandon \8 blat au molin per molre als molins sian tengus et \9 dejan mandar leurs blas al pes et d'aquel prendre boleta \10 et paguar ung gros per quintal rebatut cinq lieuras per \11 quintal que lo monnier pren per sa moltura. Et auxi \12 si losd. pestres manganiers ou manganieras compron \13 farina ou la fan venir de foras per faire pan a vendre \14 aya? dont que ajon la dicta farina pagaram tous jours \15 ung gros per quintal a-lad. gabella exceptat so-que ellos \16 manjaran per leur provision ou despence de leur maynage \17 e a-r'aquo sera de gabella franc.
4 \18 Item que losd. pestres et manganiers sian tengus et \19 dejan venir a rasonnar et paguar las farinas que \20 compraran en Arle davant que la porton a leur maison et \21 aquo sus peno de confiscacion de lasd. farinas la mytat a \22 la court e l'autro mitat a l'acusant.
5 \23 Item que touta persona que metra ou fara metre pan \24 en Arle per vendre pagara a la gabella ung gros \25 per quintal.
6 Item que touta persona ciutadin ou habitant d'Arles \26 que meton farinas per vendre en Arle et son terrador et destrech \27 que non saran del aret de la villa ou des habitans d'aquella \28 sie tengut de paguar per cascun quintal .V. g. patac.
7  \29 Capitol de vin.
8 Et premierament toute personne de qualque estat grat ou \30 condicion que sia qui mettra vin a taverna sia tengut et \31 deja paguar lo segem et quant fos cas que lod. vin esser \32 a taverna si vendes a barralz tenent la taverna sia \33 tengut de paguar en la maniera subre dicha so es lo segem.
9 \34 Item toute personne de qualque estat ou condicion que sia \35 sia tengut avant que gette son senhal de foras per vendre \36 son vin en lo cas que l'aisina que voldra vendre aja sem \37 deja venir querir lo gabelier et faire prendre lod. sem et \38 en cas que non poguesse de tout vendre sie tengut de \39 faire prendre et en cas que non on fassa paguara \40 per tout plein ben que non on fuse. Et si lad. aisina \41 ou bota vol donnar ou beure que avant que fasse prendre \42 lo sem als gabelliers aquo aja a-levar et restuir car \43 non paguara comme si en avie vendut a sem que la \44 gabella valha et que fraud non si puesca faire \45 ny debat encourir. \46 Item que toute personne de qualque estat ou condicion \47 que sia extranha ou privada que comprara ou vendra \48 en gros vin en Arle ou son terrador et destrech que sia dau\49ran lod. terrador d'Arle ou brayament dou cru delz cieutadins \50 encoras non sie dou terrador d'Arle sie franc de tout dogen \51 et d'aquel non paguara ren et lo puesque vendre ainsins \52 en gros ou comprar franc en aquel que ly plaira sie \53 hoste principalier ou aultre.
10 \54 Item toute personne de caynt estat ou condicion que sie \55 aurra querir vin foras d'Arle per sa provision sie \56 tenguda paguar dos deniers per chascun barral exceptas \57 los exemps et non preiudicant al capitol que parla de \58 Trencatalha ayci apres escript.
11  \59 Item que toute personne de qualque estat ou condicion que sia \60 estranhe ou privat que mettra dengun vin a Trincatalha \61 per vendre que passe per lo terrador d'Arle ou per lo Roze que \62 d'avant que ello arribe a Trincatalha que deja venir \63 a rasonnar als gabelliers et paguar lo huchen et aquo sus \64 la pena de .XXV. ll. de coronat et perdement del vin et \65 barras ou carretta que l'aurie portat.
12 \66 Item que toute personne que anara comprar dengun vin \67 a Trencatalhas a pichieras ou aultramens a barrals et lo metra \68 en aquesta villa et son terrador ou destrech deja paguar \69 a la gabella ung denier per pichier sinon que lo vin fussa \70 estat gabellat sus lad. pena.
13 \71 Item que toute personne de qualque estat \72 ou condicion que sie que aportara ou fara aportar en lad. \73 cieutat d'Arle ou en son terrador et destrech blas, farinas, vins, \74 lanas, draparies, tant de lana coment de seda en on las apporte \75 tant per aigua que per terra en lad. cieutat d'Arle ou en son \76 terrador et destrech que si vendran. Et toutes aultres marchandises \77 que vendran ou on apportera per mar intrant en Arle ou en \78 son terrador et destrech per aigua ou per terra quant si vendran \79 paguaram a-lad. gabella doge deniers per lieura coment \80 es istat acostumat de paguar. Et toutes aultres marchandises \81 quals que sian que on aportera ou on fara aportar e amenar \82 en lad. cieutat d'Arle ou en son terradour et destrech que non \83 vendran per mar coment es dich dessus seran francas de \84 doge deniers per ll. et per aquellas non si paguaram losd. .XII. d. \85 per ll..
14 Item que toute personne qui comprara ou vendra ou bailhara \86 a renovellar ou a prest vin estrange ou que non sie do cru \87 delz citadins de la present cieutat d'Arle a gens que sian exemps \88 ou que se puescon exemptar de lasd. gabellas que aquellos que \89 lo compraram ou lo vendram ou bailheram a renovellar ou a \90 prest sian tengus de paguar coment dessus es dich so es lo dogen.
15  \91 Item que toute personne que vendra vin que non sie dou cru \92 d'Arle ou si es deforas lo terrador d'Arle que non sie do cru \93 delz citadins d'Arle a personne que sia exempt ny que \94 si digua exempte ou privillegiade sie tengudo de paguar \95 del sieu propi lo dogen del vin que vendra. Et parelhament \96 toute personne que comprera vin que non sia dou cru d'Arle \97 ou delz citadins d'aquella en gros de personne exempta \98 ou privillegiade sia tengut de paguar lo dogen del sieu \99 propri autant que montara lo vin loqual el aura \100 comprat.
16 \101 Item que tout estrangier que amenera vin en Arle ou en \102 son terrador et destrech sera tengut de-paguar lo dogen \103 et doge d. per ll. et lo comprador ung patac petit per \104 barral.
17 \105 Capitol de las lanas.
18 \106 Et premierament tota personne de qualque stat grat ou \107 condicion que sie cieutadin ou habitant d'Arle que vendra \108 lanas en Arle ou en son terrador et destrech sia tengut et deja \109 pagar une lieure per quintal de lana et mieja lieura per \110 quintal delz anhens. Et toute personne estrangiera de \111 qualque estat ou condicion que sia que parelhament vendra \112 lanas en Arle ou en sond. terrador et destrech sia tengut et \113 deja paguar doas lieuras per quintal de la lana e une \114 lieura per quintal delz anhins et aquo touteffoys et quantes fes \115 que si vendram lasd. lanas e anhins ou si cambieram \116 ou sian tengus paguar a rason del pres que serie venduda \117 la lana et segond que vendran la lieura tant de la lana \118 coment delz anhins segond que seran vendus.
19 \119 Item que tout cieutadin et habitant d'Arle que manda \120 lanas foras de la dicha cieutat, terrador, ou destrech d'Arle \121 per vendre que sia de son aver sia tengut et deja paguar \122 une lieure per quintal de lana et mieja lieure per quintal delz \123 anhins comme dessus.
20  \124 Item que toute personne cieutadant ou habitant d'Arle \125 que son aver aguessa yvernat en las terras d'Arle \126 aquel en mena tondre foras la-dicha cieutat ou destrech \127 sia tenguda et deja paguar une lieure per quintal de lane \128 et mieja lieura per quintal delz anhins comme dessus.
21 \129 Item que si lod. cieutadant ou habitant fasie yvernar \130 son aver foras dou terrador d'Arle que aquel non sie \131 tengut de contribuir a las dichas gabellas de la lieure \132 per quintal de la lana ny en la myeja lieura des anhins \133 ou sert cas que las-dichas lanas ou anhins venguesson \134 yci so es assaber en Arle ou en son destrech et terrador \135 auqual cas advenent sera tengut de paguar comme dessus.
22 \136 Item que tout cieutadant ou habitant d'Arle que non \137 yvernaram ne tant ne quant en los patis d'Arle \138 ou terrador mays aurien mes son aver lanut dedans \139 las terras d'Arle en aultre temps foros de yvernage \140 per petit que sie dejan paguar la mitat de une \141 lieure per quintal per lo bestiari que aurien mes en lod. \142 terrador d'Arle e aquo quant non tondra en Arle \143 et si li tondra on ly yvernant pagarie la lieure per \144 quintal que per les capitols fonc expressade entendent \145 que touta lana de pellegantier pagua comme dessobre es \146 expressat so-es une lieure per quintal.
23 \147 Item que tout bestiari estrangier lanut que uvernara \148 en lo terrador d'Arle et destrech sia tengut de paguar \149 comme los citadins.
24 \150 Capitolz de doge deniers per lieura \151 contre forestiers et estranhis.
25 \152 Tout home forestier que mettra en Arle ou en son \153 terrador et destrech dengunas mercaderias quaintes que \154 sien sia tengut et deja venir a rasonnar a la gabella \155 incontenent que la-dicha mercadarie sia arriabade. \156 Et non auze ren vendre ou cambiar fins a tant que \157 aja a rasonat. Et quant aura vendut paguara doge deniers per lieura reservadas las mercadaries dessus \158 expressadas en ung capitol que parla touchant las \159 mercadaries venent d'amont. Et aquo toutes fes \160 et quantes fes las-dichas mercadaries se vendram ou se \161 cambieram dejam paguar losd. .XII. d. per ll..
26 \162 Item que tout home forestier que aja yci mercancias \163 et en fa vendre ou camby de las-dichas mercadarias foras \164 del terrador et destrech d'Arle estant lasd. mercancias en Arle. Et fos cas que aquel a-qui aurie fach vende \165 on camby les volgues mandar foras d'Arle on talla \166 vendicion fos facha renduda an luoc ont aurie tunch lo mercat on renduda on fos facha ayci en \167 Arle lad. mercaderia non obstant que lo mercat sie \168 tunch on fach foras do terrador d'Arle et destrech \169 sie tengut de paguar .XII. d. per ll..
27 \170 Item que tout home forestier on estrani que fassa \171 vendicion on camby sia facha en Arle on en son terrador \172 et destrech on en aultre part foras dal terrador et \173 destrech d'Arle e que la vendicion on camby sia fache \174 rendude en Arle on en son terrador on destrech on dont que \175 vengon on dont que porton las-dichas mercaderias \176 que tunch [2] en Arle on en son terrador et destrech \177 que vengon on dont que porton, siam tengus de paguar \178 en las manieras dessus dichas so es .XII. d. per ll. et aquo \179 sans preiudice dou premier. \180 Ajoustant que agenottos ne spolles, avelanas, graffrons, prunas, perssegues, peras, figues popons, pommes, ameulas, et toutes aultres fruches non paguaram \181 ren des lo premier jourt d'avrill fins per tout lo mes d'aoust. \182 Aranges, lymons, ponsires, paguaram tout l'an. \183 Et tout home forestier qui portara bestias sauvaginas \184 seran francz de .XII. d. per ll. tout l'am.
28 \185 Item que toute personna estrania que metra en Arle \186 figuas esportivados, on assuzonades, avelanes, \187 ameules, castanhas, et toutes aultres fruches desinadas paguaram \188 .XII. d. per ll. que vendram de mar.
29  \189 Item que toute personne cieutadant de quaynt estat grat on \190 condicion que sie habitant en Arle que comprara mercancias \191 quayntes que sien en Arle on en son terrador et destrech \192 de home estrange que davant que si pague lo pres de las \193 mercancias per el comprades d'aquel home estrange sie \194 tengut et dejo aquel home estrange del qual aurie \195 comprat menar a la gabello on a rasonnar d'enfra \196 dos jours naturals per aquel home estrange et per el \197 paguar doge deniers per lieure per aquellos mercancios qu'el \198 aurie comprat d'el sul la peno de […] solz cor. \199 et perdement de las mercancias on dal pres de aquellas.
30 \200 [i] Item que tot home ciotadant ou habitant d'Arles que portaran merchandisas \201 quaintas que sien en la present ciotat d'Arles ou passaran per son terrador et destrech et \202 aquellas vendon en gros ou menut d'endre lad. ciotat que sien francs de doze \203 deniers per liura et quant lod. ciotadant gitara foras de lad. ciotat et son terrador et \204 destrech lasd. mercadarias per vendre au [3] pagat doge deniers. Et \205 quant lod. ciotadant ou habitant vendra lad. marchandisa. \206 Touta personna de qualque estat grad on condicion que sia \207 estranhe on privat que compre en Arle on en son \208 terrador et destrech annona sie tengut e deja paguar \209 per cascun sestier ung denier.
31 \210 Item per cascun sestier de blat gros coment es civada \211 ordi et tous aultres blas semblans en aquellos une mailha.
32 \212 Item per cascun cestier de lyames, aneulas, nozes, castanhas \213 et de toute aultre causa que sia acostumada de mesurar en \214 las eyminas ung denier per sestier et que las causas dessus \215 expressadas non si auzon mesurar sinon en las eyminas \216 de la ville.
33 \217 Item que toute personne de qualque estat grad on condicion \218 que sie estranhe on privat que mesurara on fara mesurar \219 blat on aultres causes comme sont dessus designadas non deja \220 rem paguar sinon que sie per vio de vendicion on per camby \221 de mercadarie.
34 \222 Item que tout home estranhe on privat que comprara \223 on vendra foras dou terrador et destrech d'Arle nengun \224 blat que sie mesurat en las eyminas d'Arle sie tengut \225 e deja paguar miejas mesuraduras.
35  \226 Item que dengun mesurador d'Arle non auze mesurar foras \227 d'Arle ny de son terrador et destrech et portar dengunas eyminas \228 sinon que sie de licence de los ss. consolz et gabelliers et paguara \229 non obstant la-dicha licencia miejas eyminas.
36 \230 Capitolz delz olys.
37 \231 Touta persona de qualque estat grat on condicion que sie \232 stran on privat que vendra oly en Arle on en son terrador \233 et destrech non auze mesurar sinon en la canna de la villa et \234 d'aquel paguar deja per cascuna meailha.
38 \235 Capitol de tous blas que salhiran \236 foras d'Arle on son terrador et destrech.
39 Touta personna de qualque estat grat on condicion que sia \237 stragni on privat que traira blatz foras d'Arle et de son \238 terrador et destrech sia tengut et deja paguar per cascun \239 sestier de blat dos deniers de blad [4] gros, ung denier exceptat aquellos que en \240 trayran per semenar en leurs proprias possessions quant \241 van foras del terrador d'Arle on aultres que tendrian a renda \242 on a facherie actendent de aquelos que serien ciotadins \243 on habitans d'Arle. Et non aultres non obstant que aja \244 paguat intrada.
40 \245 Capitolz de tous blas forestiers que \246 intraran en Arle on en son terrador \247 et destrech.
41 Touta personna de qualque estat grat on condicion que \248 sia estrani on privat que metra blatz en Arle on en son \249 terrador et destrech que non sie de sas possessions proprias on de \250 sas rendas on de facharie on d'affanage pagon so es de bon \251 blat ung florin per cent de sestiers, et si es blat gros si es gros \252 per cent sestiers et de farina mes que non si vende a fornier non \253 pagara ren et si cas era que si vende a fornier paguara \254 a-l'equipolent so-es ung florin per cent de quintaulx de bon \255 blat et sieys gros per cent de quintaulx de farina de gros blat.
42  \256 Item que de tout blat que sia de passage que non se descargaram \257 d'enfre los murs d'Arle on en son terrador on destrech non sian \258 tengus de rem contribuir on paguar.
43 \259 Item si blas venion en embayssas et descargarion las-dichs \260 blas sobre fustas amennas per devant Arle on en son terrador \261 et destrech et las ditas fustas ont seron deschagas lo portarien \262 foras dou terrador d'Arle que per lo semblant non ajan ren \263 contribuyr ny paguar sinon miejas eyminas.
44 \264 Recort que a douze de septembre 1423 [5] lo conselh a declarat \265 que toutas embayssas et aultras barcas pourtaran blat \266 en esta villa que lo blat non sia prumtament vendut que las \267 barcas fusson arribadas que tallas barcas estans sobre l'aygue \268 que los blatz que seran dedins sie tengut de paguar ainsins \269 que si lo metiam dedins villa consta per ordenance du conselh lod. jourt declarant que tous lous blatz que si vendran sus la monstre \270 sian tengus de paguar comme si lo metiam en ville.
45 \271 Capitol de carnages que salhiran per faich \272 de trompa per anar vendre defforas.
46 \273 Touta personna estrani on privat que trayrian carnage quaynt \274 que sie per anar vendre defforas dou terrador et destrech d'Arle pague.
47 \275 Et permierament per cascun buou f. .II. d..
48 \276 Per cascuna vaqua f. 1 d. .IIII..
49 \277 Per cascun anogle f. 1.
50 \278 Per cascun vedel f. 1 d. .VIII..
51 \279 Per cascun mouton f. d. .IIII..
52 \280 Per cascuna feda f. d. .II..
53 \281 Per cascun cabrit f. d. .II..
54 \282 Per cascuna cabra f. d. .II..
55 \283 Per cascun aignel f. d. .II..
56 \284 Per cascun porc f. d. .VIII..
57  \285 Exceptat que sie entorn que non vendes que aytals non \286 pagon rem de so que entornaram non aver vendut.
58 \287 Adjoustant que nengun ciotadant on habitant que menarie \288 son aver foras dou terrador d'Arle et de son destrech et lo vent \289 foras del-dich terrador on destrech non deja rem paguar on serie que \290 d'avant que menes son aver d'Arle d'aquel aurie fach vendre \291 estant los avers en Arle on en son terrador on destrech.
59 \292 Capitol de peys fresc on sallat que \293 sera pris foras del terrador ou destrech \294 d'Arle on se pescaran en Arle per vendre \295 per ciotadant on per habitant d'Arle on le passeran per Arle on \296 son terrador et \297 destrech.
60 \298 Tout cieutadant on habitant d'Arle que compraram peys \299 fresc ou sallat foras dou terrador d'Arle et lo vent en Arle \300 on lo passa per Arle on son terrador et destrech sia tengut et \301 deja paguar en la forma e maniera que si ensiec exceptat \302 et reservat los homes de l'yla de Martegue et d'aqui habitans \303 que seran straniz. Et non paguaram ren de douze \304 deniers per lieura.
61 \305 Et parelhament sont estas exceptas Marseilheses et \306 los homes de Ferieras et de Junquieras de .XII. d. per l..
62 \307 Primo per cascuna banasta de mossena f. d. .III..
63 \308 Per cascuna soumada de tons f. 1 d. .IIII..
64 \309 Per cascuna soumada de cors f. 1 d. .IIII..
65 \310 Per cascuna soumada de loups mugols et \311 aultre peys semblant en aquel que non \312 vengan en banastas ou aultrament que \313 vengon en banasta paga per cascuna \314 soumada f. 1 d. .IIII..
66 \315 Per cascun dayme gros ou petit f. d. .II..
67  \316 Per cascuna soumada de peys bestinal ou aultre semblant \317 en aquel f. d. .VIII..
68 \318 Item que tout aultre peys de mar gros que non sen fassa \319 banasta pagua selon la rata et taxa sobre dicha de \320 soumada.
69 Item que tout peys fresc ou sallat menut que sia \321 en banasta coment son douradas daradellas mugols lops \322 sardinas melletas frescas muscles tellinas messenetas \323 cambarotz langostos lygombranx bogas seucles et tout aultre \324 peys semblant en aquel pague per banast a f. d. .IIII..
70 \325 Et si se portavon on se vendram de rat on se trazie \326 se extimara on redurra a banastas et paguara per cascuna \327 banasta coment dessus so es assaber f. d. .IIII..
71 \328 Anchoyas sardinas tonninas meletz dauphin dauradellas \329 per cascuna barilha f. d. .VI..
72 \330 Arencs blans pagaram per millier f. .II. d..
73 \331 Arencs saures pagaram per balla f. .II. d. .VIII..
74 \332 Sipias salladas pagaram per cent f. .I. d..
75 \333 Peys mal estang pagara per barilha f. d. .IIII..
76 \334 Mugols daurados loups et aultres peys semblant en aquel \335 sallat pagara per cascun cabas f. .I. d. .IIII..
77 \336 Dauradellas mugols et petis lobetz pagaram per cascun \337 cabas f. d. .VIII..
78 \338 Anguillas sia grossa ou petita sallada pagara per \339 cascun cabas f. .I. d. .IIII..
79 \340 Capitol de tout peys fresc ou sallat \341 que sie estat pres pescat e gasanhat \342 en las ayguos d'Arle tant doulsas coment \343 salladas et si vendran en Arle ou \344 salhiram foras d'Arle ou son terrador ou \345 destrech.
80 \346 Touta personna d'Arle ou d'aqui habitant que prendra peys \347 en las mars d'Arle ou en aultres ayguos salladas et portara \348 aysi vendre en Arle on en son terrador on destrech sian tengus \349 de paguar en la forma et maniera que s'en siec entendent \350 d'aquellas personnas que lo prendran on vendran a menut ou \351 en gros et trayram foras dal terrador d'Arle et son destrech \352 a son riscs exceptas et reservas los pescadors d'Arle que del \353 peys d'aygua doussa que vendran en la plassa de pescaria ou \354 en aultra part d'Arle en bassinas ou gresals non pagaran ny \355 contribuyram en gabellas.
81 \356 Capitol de peysson.
82 \357 Per cascuna banasta de mossenas f. d. .II..
83 \358 Per cascuna soumada de tons f. d. .VIII..
84 \359 Per cascuna soumada de corps f. d. .VIII..
85 \360 Per cascuna soumada de mugols et tout \361 aultre peys semblant en aquel f. d. .IIII..
86 \362 Per cascun dayne gros ou petit et per cascuna \363 locha grossa ou petita pagara la pessa f. d. .I..
87 \364 Tout aultre peys fresc ou sallat mugols, mugoletz, \365 loups, lobassons, dauradas, dauradellas, cambarotz, \366 lobetz, favolhs, tellinas, morges, musels, langostas, \367 ligonbaux, rones, meletz, sardinas, boguas, jarretz, \368 seucles, sipias, mossenas petitas et tout aultre \369 peys semblant en aquel paguaram per banasta f. d. .II..
88 \370 Et se si portavam en barca on a ran s'estimara a rason \371 de banasta et paguara selon indicha e emposicion. \372 Capitol de peysson. \373 Merlutz sallas pagaram per cent f. d. .VI..
89 \374 Mughonls loups dauradas salladas e aultre \375 peys semblant en aquel pagaram per \376 cabatz f. d. .IIII.. \377 Dauradellas, mugholetz, lobassons, pagaram \378 per cabatz f. d. .IIII..
90 \379 Melletas que sian en cabas pagaram per \380 cascun cabas f. d. .IIII..
91  \381 Escarpas, boytayssas, reygutyrolz, que non se tendram en \382 plassa en bassina pagaram per cent f. d. .VIII..
92 \383 Escarpas menudas que non se tendram en plassa en \384 bassina f. d. .IIII..
93 \385 Lus vielh pagara la piessa f. d. .II..
94 \386 Lus collador pagara la piessa f. d. .I..
95 \387 Lus abarezat pagara la piessa f. d. .I..
96 \388 Esturion lachent pagara la piessa f. d. .VIII..
97 \389 Esturion hovat pagara la piessa f. .I. d. .IIII..
98 \390 Anguillas grossas frescas ou salladas que non \391 si vendran en bassina paguara la piessa f. d. .I..
99 \392 Mieghas anguillas pagaran la piessa pagel \393 canbatonas anguillas frescas ou salladas pagaram \394 per cent f. d. .II..
100 \395 Laichavan marganhon fresc ou sallat pagaram \396 per cent f. d. .I..
101 \397 Tout home d'Arle ou de aqui habitant que \398 pendra ou pescara subre per devant dichs \399 et declaratz ou qualque ung d'aquels en las \400 luguas subre declaradas pagaram la mytat de \401 las imposicions subre taxadas si non vendon \402 a menut ou le menon deforas a leur risc \403 et si lo vendon en gros a privat ou estrani que \404 aytals compradors ont que lo vendon on lo porton \405 sian tengus de paguar la mytat adjoustant \406 que se los estranhis on rentudiam en Arle \407 ou en son terrador et destrech que aytals oultra la-dicha \408 mytat sian tengus de pagar .XII. d. per ll. coment \409 d'enfra se dira exceptas las gens de l'ila de Martegue \410 que son francs.
102 \411 Touta personna de qualque stat grat ou condicion que sia \412 estranhe que pesque ou prengue peys quayns que sian \413 en las mars flums estangs paluns e pescaries salladas ou \414 dolsas en lo terrador ou destrech d'Arle aquel peys aurie pres \415 et pesquat sensa venda que s'en fassa en Arle ou son terrador \416 et destrech l'en porta ou fa emportar per terra ou per aigua a son \417 risc que aytal persona sie tenguda et deja paguar las \418 imposicions sobre ordenadas en tout et per tout comme es \419 ordonnat exceptat comme dessus las gens de Martegue. \420 Touta personna de qualque estat ou condicion que sie \421 estrania ou privada que compre peys de home forestier \422 ou strangier fresc ou sallat d'enfra la ciotat d'Arle ou en son \423 terrador et destrech pres et pescat en las ayguas sobre dichas \424 et lod. peys comprat de home estrani vent a menut en Arle \425 ou le mande foras del terrador et destrech d'Arle sian tengus \426 losd. compradors paguar la mytat de l'emposicion dessus \427 ordonnada sobre cascuna sort que citat on nombre \428 de peyssons declarada. Et lo vendedor aytal que es estrani \429 l'autre mytat sie tengut de paguar et oultre car es estrani \430 .XII. d. per ll.. Exceptat e reservas comme dessus \431 las gens de l'yla de Martegue que seram francs.
103 \432 Touta personna de qualque estat ou condicion que sia \433 estrania ou privada que pesque ou prenia peys \434 quaynt que sia en las mars et ayguas per davant \435 dichas loqual peys non son expressas en los capitols \436 sobre dichs. Et aquel peys vent revent ou porta \437 foras dou terrador d'Arle ou son destrech se deja extimar \438 ou metre a nombre de banastas ou soumadas. Et en apres \439 deja pagar juxta la forma sobre ordonnada et expausada \440 sobre cascuna sorts de peys exceptat comme dessus \441 lo peys de aygua doussa loqual los pescadors d'Arle \442 vendram en plassa de la peyssonarie en bassinas.
104 \443 Touta personna estrani que vendra en la cieutat d'Arle en \444 la peyssonarie a menut tencas, masclons, escarpas, \445 perras, braymas, averels [6], peys luces, petitas anguillas que \446 aultre peys que per ung jour non si complira a far nombre \447 de banasta ou soumado sobre taxada sie tengut de pagar \448 .XII. d. per ll. de so que vendra per cascun jourt a razonara \449 als gabelliers ou aultrament sera d'acord amb-el et que \450 lod. gabellier sia tengut d'estar al sacrament del venditor.
105  \451 Capitol de mazel.
106 \452 Tout mazelier ou aultra personna de qualque estat ou \453 condicion que sia que mazellara cart per vendre en lo mazel \454 ou aultras partidas d'Arle on fos per son us ou sa provision \455 pagara al gabellier comme s'en siec. \456 Primo pagara per cascun buou f. .I. d..
107 \457 Per cascun tau non pagara gabella.
108 \458 Per cascuna vaqua pagara f. .XIII. d. .IIII..
109 \459 Per cascun anogle pagara f. .VI. d. .VIII..
110 \460 Per cascun vedel pagara f. .V. d. .IIII..
111 \461 Per cascun mouton pagara f. 1 d. .IIII..
112 \462 Per cascuna feda pagara f. 1 d..
113 \463 Per cascun agnel pagara f. 1 d. .VIII..
114 \464 Per cascun cabrit pagara f. d. .VIII..
115 \465 Per cascun bouc ou menon pagara f. 1 d. .IIII..
116 \466 Per cascuna cabra pagara f. 1 d..
117 \467 Per cascun porc on trueja que si vendra fresc \468 ou sallat on lo frechun pagara f. 2 d. .VIII..
118 \469 Adjoustant que anhel de Sant Michel ensus \470 pagaran coment per moutons. \471 Per cascun porc que se sallara per la provision \472 de l'ostal pagara sie grant on petit f. 1 d. .IIII..
119 \473 Touta personna que turra porcs per sallar per \474 vendre en gros ou menut pagara incontinent \475 que los porcs seran mors per cascun porc per lo \476 frechan d'aquel ff. .II. d. .VIII..
120 \477 Tout forestier pagara per cascun porc sallat \478 en aultra part mort local si metra en \479 la dicta cieutat d'Arle f. .II. d. .VIII..
121 \480 Item son declarat per lo conselh que los habitans \481 en la presenta cieutat d'Arle sian per cieutadens et \482 aultres non.
122  \483 Touta personna de qualque stat ou condicion que sie noyriguiers \484 pastres hostelliers et aultres que sian que turran a leur hostal \485 buou, vaca, anogle, vedel, mouton, feda, agnel, cabrit, cabra, \486 bouc e porc ont que-los tuon ny ont que non manghon pagara \487 per cascuna bestia coment dessus es ordonnat per cascuna causa \488 exceptas tous carnages que si thurran foras de la cieutat et \489 non se vendram mays se manjeram per la provision de aquellos \490 defforas car tals carnages seran francs e non pagaram ren, \491 declarant que tous carnages que se vendran ont que se talhon \492 comment dessus, adjoustant que tout home cieutadant ou \493 habitant que thurra cabris anhelz fedas moutons per sa provision \494 en sa mayson non pagaram rem de gabella exceptat \495 potagiers o taverniers et hostaliers. [ii] \496 Et se tailharia.
123 \497 Tout masselier et touta personna que aussiran \498 carnage quant adurram en esta villa moutons agnels \499 fedas buous vaquas anogles vedels boucs cabras cabritz \500 et porcz lo dejan a rasonnar et monstrar als gabelliers \501 et non dejan aussire ne mazellar entro que siam \502 senhas per los gabelliers et depputas per els. \503 En aquesta gabella del mazel sont exceptas cars \504 de morices salvaginas comme sont porcs servis servias \505 alos et sengleyrons sauvayges que non pagaram en \506 las-dictas gabellas ne en las aultras emposicions et \507 aussi parelhament aquellas que si turram defforas \508 per las provisions et que non se vendram comme dessus \509 es dich seram francas.
124  \510 Siegon cy las causas adjoustadas \511 per los sen. sendegues et conseilh asd. \512 capitols en losquals son estadas \513 lieuradas las gabellas lasquallas \514 lo comprador de las dictas gabellas \515 pourra exhiger et levar.
125 Tout alberguier comprara per sos hostes pan en \516 plassa sinon que fusse d'acordi ambe los gabelliers Et vin la \517 on luy semblara bon en Arle en paguant lo huchen a la \518 dicta gabella.
126 \519 Tout ciotadant ou habitant d'Arle que descargara blatz \520 forestiers de barqua en barca pagara mejas mesuraduras.
127 \521 Tout forestier que descargara blatz forestiers en Arle ou en \522 son terrador et destrech pagara miejas mesuraduras et en oultre \523 .XII. deniers per lieura quant vendra ou les mettra se es bon blat \524 pagara ung florin per cent. Et si es blat gros pagara sies \525 gros per cent. Touta personna estrania ou privada que comprara mercancias \526 a Trencatalhas et las metra en Arle ou en son terrador e destrech \527 pagara .XII. deniers per lieura exceptados las mercandisas eysse apres \528 exceptadas et sont francas.
128 \529 Aquestos son los patis en losquals \530 las gabellas se vendran et lieuraram \531 aquest an per sies ans.
129 Et permierament que aquel a-qui seram liouradas \532 las-dictas gabellas donnara fermansas sufficientes \533 et ydoinos a la present universitat et tendra las gabellas \534 et drech d'aquellas en non de peccari [7] de la ville. \535 Item las gabellas se encantaram per temps degut so es de \536 vingt e ung jourt apres assignat se liouraram an plus \537 et d'arme offrent a la candella cremant come los aultres \538 patis de la present cieutat acostumon si vendre.
130  \539 Item que nostre sant paire lo papa et lo tres-crestian roy \540 de France nostre souverain sen. les cardinals de court de Rome \541 et reverend paire en Dieu monsenhor l'arcevesque d'Arle \542 seront quictes e francs de las-dichas gabellas et de non ren \543 contribuir en aquellas.
131 \544 Item que la dicha universitat d'Arle toutas fes e quantas \545 que faran don on present au roy [8] nostre souverain seig. a \546 la reyna ou a mons. lo seneschal de vin cart \547 peysson et toutas aultras causas quayntas que siam \548 non pagaram gabella ny a pagar non deuram ny \549 pourram estre contrench.
132 \550 Item que los Marseilhes et los homes dels tres luocs \551 de l'yla de Martegue de Jonquieras et de Ferieras \552 seram quites de toutas mercancias que mettram en la ciotat d'Arle Et de tout peysson pagar gabella de .XII. deniers \553 per ll..
133 \554 Item si aquellos d'Aix non voliam pagar gabella de so que \555 portaram et metram en la villa ou ciotat d'Arle et \556 contradiram de pagar gabella que d'aquo la present \557 universitat non sera tenguda empero se lo dich comprador \558 de las-dichas gabellas en pot ren levar dels que prengua \559 so que en poyra aver.
134 \560 Item que los confraires et arnirnos [9] que si fan en la-dicha \561 cieutat d'Arle durant lo tempms de las gabellas \562 seram francas de paguar en contribuir en las-dichas \563 gabellas de las cars et del vin eysso adjoustat \564 que si lo penran de la dicta \565 aulmorna faicha la dicta \566 aulmorna lo sobre plus del pan de la cart e del vin \567 vendran que del-dich sobre-plus siam tengus de pagar \568 lo drech de la gabella.
135 \569 Item que aquel que comprara las-dictas gabellas \570 exhigir et levar deja los drechs de aquellas juxta \571 la forma des-dichs capitolz et en aquella maniera que \572 s'es acostumat de levar et exhigir exceptas e reservat \573 los exenps e privilegias.
136  \574 Item que lo comprador de las dictas gabellas et depputas per el non \575 auson en autra maniera exhigir ne levar oultro que ly sera \576 lhiorat ne encartat.
137 \577 Item que lo comprador de las dictas gabellas non ause \578 ren levar ne exhigir delz privilegiatz ny exemps. \579 Item que los homes et habitadors de la ville de la mar \580 seran francs et quittes de la dicha gabella de .XII. d. per ll. \581 et de toutas causas et mercancias que metran en la ciotat \582 d'Arle tant soulament pagaran lo drech de la gabella loqual \583 los Arlatans pagon et non aultre reservat toutas \584 aultras mercaderias que adurran d'aultra part pagaram \585 .XII. d. per ll..
138 \586 Item que los Marseilhes et las gens de la cieutat \587 de Marcelha ciotadans et non aultres seran de \588 las-dichas gabellas francs et de contribuir en aquellas de \589 toutas mercancias portadoyras per els a la present ciotat \590 d'Arle et que mettran en son terrador et destrech vendram \591 et extrayran en quaynta maniera que sia exceptat \592 de las eyminas en lasquals pagaram et contribuiram \593 tant solament e de mutaxat?.
139 \594 Item que tous ciotadans d'Arle que portaram et adurram \595 mercancias en Arle quayntas e quallas sian dont que \596 aquellas adugon et apporton et aquellos vengon a notissa \597 dels gabelliers que los-dichs gabelliers puescam des-dichs ciotadans \598 e habitans d'Arle exhigir et ressebre sacrament si tallas \599 mercancias son sienas et si estranis ou forestiers ly an part. \600 En aquellos on si sont de home forestier et al cal \601 los-dichs ciotadans et habitans d'Arle non volian et recusarian \602 de jurar et de sacrament prestar que las-dictas mercancias \603 si dejan extimar et de las valors d'aquellas extimatz sian \604 tengus de pagar .XII. d. per ll. ainsins come si eron estraniers \605 et sus la-dicta peno.
140  \606 Item que touta personna ciotadant on habitant d'Arle que \607 vendra mercancias quayntas que sian en Arle on en \608 son terrador et destrech que sian de home estrani on que home \609 estrani ly aja part en aquellas que los-dichs ciotadans \610 et habitans d'Arle incontenent vendudos las-dichas \611 mercancias sian tengus de venir manifestar als gabelliers \612 aquella part aqual los homes estranges aurian en aquellas \613 et per aquellas pagar .XII. d. per ll. et sus las penos sus-dichas \614 et perdement de las mercancias. Et de .L. f. de cor. \615 declarant que d'enfre dous jours on dejan manifestar \616 et revellar als gabelliers. \617 Adjoustant que los gabelliers seran tengus exhigir los \618 arrayrages de las dictas gabellas de dous en dous ans \619 comensant au premier jour et si non von seran \620 passas los-dichs dos ans non porran exhigir tals arrayrages \621 delz debitors d'aquellas et en cas que passas losd. six ans \622 losd. gabelliers non auram exhigis lousd. arrayrages pourrian \623 los-dichs gabelliers exhigir d'enfra six meses passat lod. \624 temps. Exceptas des estrangiers desquals exhigiram \625 quant pourran et si liouraram lasd. gabellas lo jour \626 per lo pres de dix huit mille florins per losd. six ans \627 a-l'enquant et aultrament an plus offrent en aquellas \628 per lod. temps.
141 \629 Item que toute personne que sera ressaupude en \630 citadan d'Arle per los sen. consols que non fara \631 ne acomplira son cieutadenage comme a promes et jurat \632 faire d'enfra lo temps contengut als estatus et conventions \633 d'Arle so es de sieys mezes non mettra la terso part \634 de sos bens mobles en bens immobles que non obstant \635 lod. cieutadenage sera tengut paguar gabella dels \636 mercaderias que fara comme estrangier.
142  \637 Item que lod. comprador desd. gabellos sera tenu bailhar \638 a lad. universite la somme de six cens escus incontinent \639 et lesd. gabelles encarter dedans deux jours et donnar \640 ces fermances aultrement si dedans led. temps non vienon \641 les encarter et actendre les chouses susd. se retorneront \642 rean[…] aux despens dud. a-qui seront deliuvres.

Notes de transcription
[1] Le -n du mot ouest très certainement un n. Le scribe distingue en effet, en général, les deux lettres. C'est pourquoi j'ai écrit onchaque fois qu'il n'y avait pas d'ambiguïté.
[2] Est-ce vraiment ce mot?
[3] Ici mot barré illisible.
[4] dosdeniersdeblad, rajouté en marge.
[5] Date incertaine.
[6] Ou ancrels, avecels.
[7] Ou perrari, parrari.
[8] auroydans l'interligne.
[9] Transcription incertaine.

Notes linguistiques
[i] Le paragraphe qui suit est d'une écriture différente.
[ii] Suivent trois lignes en latin.