Accueil>Les corpus textuels>Charte chOccAnc041

Accueil

Descriptif du projet

Les corpus textuels

Interrogations linguistiques
[vers une autre interface]

Contact

 

Choix d'édition

édition critique
édition interprétative
édition diplomatique

Montrer la structure rhétorique

non
oui

   

Téléchargement du document

fichier xml fichier pdf

Documents linguistiques galloromans
Corpus : chOccAnc (chOccAnc)
Responsable du corpus : Martin Glessgen
Édition de la charte : C. Brunel

chOccAnc041

Vers 1143[a].

Type de document: Charte: coutumes.

Objet: Établissement, par le vicomte Isarn, Guilhem Jourdan et Peire, ses frères, des coutumes de la ville de Saint-Antonin.

Auteur: Isarn, vicomte, Guilhem Jourdan et Peire, ses frères.

Support: Partie droite d'une charte-partie[b].

Lieu de conservation: Archives départementales de Tarn-et-Garonne, AA 12, n° 1.

Édition antérieure: Le baron de Gaujal, dans Champollion-Figeac, Documents historiques inédits, t. II (Paris, 1843; Collection de documents inédits sur l'histoire de France); p. 12, pièce 2, avec traduction française, d'après une copie du XVIIe siècle dans la collection Doat à la Bibliothèque nationale, t. 146, fol. 134, édition reproduite dans les Études historiques sur le Rouergue du baron de Gaujal, t. I (Paris, 1858), p. 275; publié de nouveau d'après l'original par R. Latouche, La coutume originale de Saint-Antonin, dans Bulletin philologique et historique du Comité des travaux historiques et scientifiques, 1920, p. 257; C. Brunel, Les plus anciennes chartes en langue provençale (Paris, 1926), p. 47-51.

1 In nomine Domini nostri Jhesu Christi. 2 Ego Ysarnus vicecomes et W. Jordani atque Petrus, consilio \2 Azemari, Rutenensis episcopi, et R., Tolosanensis episcopi, et P. Grós, 3 donamus et absolvimus illam malam \3 consuetudinem quam vocabant questa, preter hoc quod nobis voluerint donare sua propria voluntate, do\4mino Deo et sancto Antonino et omnibus hominibus qui modo sunt vel in antea futuri sunt in villa Sancti An\5tonini, ita quod nunquam queramus eis suum aver supra suam voluntatem, et aseguram totz los omes \6 de la vila Sancti Antonini, aquels qui modo in ea sunt vel in posterum sunt futuri, et totum suum \7 aver totumque suum honorem et cunctos alios homines vel feminas quicumque per eam transierint, que \8 mal no lor fazam ni lor aver no lor tollam, nos nec ullus homo per nostrum consilium, se mal fait \9 non i avio o aver non i devio o en fianza non i ero ad alcun ome, et aquo que sia adrezad per \10 laudament del omes de la vila. 4 Et aseguram totz los omes e las femenas de la vila Sent Antoni pre\11sentibus et futuris que ja lor aver ni lo onor, se mudar se volio en altre log, no lor tollam ni lor \12 forzem e nulla guia, si per neleit conogud que aguesso non o fadiam, et aquel neleit sia adrezadz per lau\13dament dels omes de la vila, e si li ome o las femenas estadgua de la vila que senes enfantz o senes \14 altres parentz i serio a lor testaments volio dar lor aver o lor onor a cui se volguesso per carnal a\15mistad o per amor de Deu, que aquellas laissas que eil ne fario non tollam ni forzem a nul ome \16 ni a nulla femena e nulla guia. 5 Et asseguram totz los habitadors d'eissa la vila Sant Antoni de totz \17 los plaiz los quals e nostra placitaverint que ja de negú re non aiam por .x. sol. justizia \18 el veguers d'aquels que plaigar fara e sa non aia por .ii. sol. exceptis homicidis et illis qui cum \19 uxore alterius deprehensi fuerint in adulterio et latronibus in æcclesia Sancti Antonini vel in aliis domibus deprehensis \20 in furto et exceptis illis qui aliquem irati gladio percusserint. 6 Et damus quod jam halicui habitatori ville Sancti \21 Antonini firmantiam non queramus si om de illis nos clamava ad nos et si nos ipsi nos clamavam de ali\22co, farem lo laudar a dreit e, fait lo dreit, aurem d'aquel .x. sol. justicia. 7 E mandam als omes que \23 so fogit de la vila per logre ni per deude que deio que veniant segur e reddo lo cabal, se redrel \24 podo, e, se redre nol podo, aseguram los en jusca que redrel posco per laudament dels omes de la \25 vila. 8 E los autres omes de la vila que deute i devo dreiturer et nol podo redre, asseguram per eissa \26 covenenza entro a que redrel posco per laudament dels omes de la vila. 9 E sobre aizo dam segur per co\27seil dels omes d'esta vila que, se nuls om de fora son aver i aportara per salvetad, que nol sia toltz \28 ni forzadz e nulla guia, se non o era per deute que i degues o per fianza que faita agues. 10 E totz aquels \29 omes que per guidadgue venrau en esta vila, asseguram [1] aissement que ja per malafai\30ta que faita aia ni per deute ni per fizanza garda ni seel non i aio. 11 E sobre tot aizo per amor \31 de Deu e de sant Antoni donam segur a totz aquels omes e totas las femenas d'on que sio que \32 ja venrau en esta vila a la festa sant Antoni de setembre .viiito. dies ante festum et [2] post festum que \33 ja regard non i aio per deute ni per fizanza ni per malafaita que faita i aian se en eissa la cort \34 la malafaita […] [3] o ent[…]t [4] pres non i eran que aqui […] [5] neleitz \35 sia adrezadz per laudament dels omes de la vila. 12 E sobræ aizo per […] [6] ome \36 de Sant Antoni entre lor que, se neguns om ni neguna femena e la gleia Sant Antoni o els o\37br[a]dors [7] o e las maios o en altre log dinz la vila pres era en laironzi ni neguns gladi contra \38 negun ome iradz e la vila tradia e l'en feria ni ome ni femena i faitillava ni ab autrui moi\39le pres era en adulteri, que nos ne traguam so dreit a aquel a cui lo mals seria faitz, e fait \40 lo dreit, lo cors e l'avers e la onors encorra a nos per nostra justicia. 13 Et super hoc dederunt homines \41 istius ville suprascriptis vicecomitibus quod tota illa sals que in ista villa veniet veniat in unam domum \42 illorum et homines istius totam illam sal quam comprare voluerint habeant illam de sirvento illorum, \43 sestarium per una mezalla de gazan, et illam quam comprabunt ad suam dispensam habeant senes \44 tot gazan, et aquel sirvens que la sal tenra no la contrast a lun ome d'esta vila ab mezalla \45 de gazan unumquemque sestarium et illi qui compradam habebunt vendant illam ad suam \46 voluntatem. 14 E del blat que li ome d'esta vila vendrau a las Pilas, non dono palmada. 15 E so\47bre tot aizo aun establit li ome d'esta vila per nostre consilium de las vinnas e dels ortz e dels \48 blads serradz, si bestia de negun ome trobada i era, que aquel cui la onors seria aia \49 de quega .iios. denarios et nos .i.; e si fedas ni cabras erant, de quega una mezalla et a nos lo \50 terz. 16 E si neguns om per so mal talant sa bestia trobada e neleit no la volia redemer, nos \51 o nostre veguers fazam donar aquest prez sobre escriut ad aquel a cui lo mals seria fait \52 e nos que n'aiam .xii. d. justicia. 17 E si lunz om lo fruit dels orts ni de las vinnas nil fruit de \53 las terras pannava, que n'aia lo furt aquel cui lo mals fait seria e nos .xii. d. justicia, e si pau\54bres era tant que non pogues donar la emenda ni la justizia, sia coitz e la cara ab fer \55 cal, e se per aizo no s'en castia e poissa i es pres, fazam li tolre lo . 18 E negus om las vinnas \56 no desfuste, e si o fazia, aquel cui om ne proaria don .v. sol. a aquel ccui la vinna seria e a \57 nos .v. sol. justicia. 19 E li obrer c'om logara e las vinnas non porto los paissels ni las zocas es\58ter l'esserment, e si o fadia, don .iiii. d. a aquel cui la vinna seria e a nos dos. 20 E neguns om nun \59 compre preda en esta vila seun etient si eis li ome d'esta vila o li sennor no la prendio per lor \60 guerra, e aquel que o faria, se clams l'en seguia, pergua la preda el predz que i daria. 21 Li sir\61vent dels vescomtes se comprar volun, compron aissi colli altre ome d'esta vila comunal \62 comprarau senes forza. 22 E se li ome o las femenas de Sant Antoni vaun el bosc, aizel cui li \63 boscs serau, si los i atrobon, aio d'aquels lor selvatgue. 23 E li ome d'esta vila aun establit \64 entr'elz et ab los sennors que li forner ni li poster non prengo re dels omes ni de las feme\65nas d'esta vila por aitant quant ausad fo, scilicet de coiza .vi. d. o del sester .i. d., e si o \66 fadia ni per mal talant lo pa delia a lun ome el vescoms clam n'avia ol veguers, fazo drez\67zar lo neleit, e sel clams venia al vescomte, habeat .v. sol. justizia e del poster .iii., e se denant \68 veguer venia, habeat .ii. sol. justicia e del poster .xii. d.. 24 \69 [8] De tot aizo sobre escriut donam Deu e fizanza e man d'Azemar, lo bisbe de Rodes, et in manu \70 R., episcopi Tolose, a totz los omes de villa sancti Antonini presentibus et futuris que aissi o tenguam d'aquest \71 dia adenant en tota nostra vita semper bona fide sine enguanno, et mandamus nostris heredibus qui \72 post nos venturi sunt quatinus sic teneant ut suprascriptum est sine fine in perpetuum. 25 Et si nos vel \73 aliquis de potestate nostra hoc suprascriptum in alico fregerit, consilio et voluntate hominum istius \74 ville erimus dreitureiras potestates et vera in omnibus suprascriptis justicia.
Notes de fiche
[a] Cette date résulte de la durée des épiscopats d'Adémar à Rodez et de Raimon II de Lautrec à Toulouse. Voir l'édition du texte latin de ces coutumes par A. Teulet, Layettes du Trésor des chartes, t. I (Paris, 1863), p. 55, n° 86. Sur les rapports du texte latin et du texte roman, voir E. Cabié, Dates et origines des coutumes de Saint-Antonin, dans Revue historique… du Tarn, t. II (1878-1879), p. 217.
[b] Dans la marge de gauche on distingue la partie supérieure des mots beatiquorum.

Notes de transcription
[1] Le scribe a écrit par distraction après asseguramle mot aisseguram.
[2] Après etun mot de deux à trois lettres a été gratté.
[3] Trous dans le parchemin.
[4] Trous dans le parchemin.
[5] Trous dans le parchemin.
[6] Trous dans le parchemin.
[7] Ms. obrdors.
[8] Ce qui suit est séparé par un intervalle de douze lignes.