Accueil>Les corpus textuels>Charte docAlpHPr045

Accueil

Descriptif du projet

Les corpus textuels

Interrogations linguistiques
[vers une autre interface]

Contact

 

Choix d'édition

édition critique
édition interprétative
édition diplomatique

Montrer la structure rhétorique

non
oui

   

Téléchargement du document

fichier xml fichier pdf

Documents linguistiques galloromans
Corpus : docAlpHPr (docAlpHPr)
Responsable du corpus : Martin Glessgen
Édition de la charte : Paul Meyer

docAlpHPr045

1517-1518.

Type de document: Compte.

Objet: Extraits du compte de recettes et de dépenses de la ville de Forcalquier établi par Bernardin Merceon, trésorier de la ville.

Auteur: Bernardin Merceon, trésorier.

Rédacteur: Commune de Forcalquier.

Support: Registre.

Lieu de conservation: Archives de Forcalquier, BB 32.

Édition antérieure: Meyer 1909, p. 353-360.

1  Sech se lo libre de la thesauraria de la villa et de Forcalquier fach per lo noble Bernardin Merceon [1] thesaurier de la dicta villa et l'an mil sinc cens et des et sept, estans sendegues lo noble Bernardin de Berlucis et Berthemieu Mevolhon.
2 Et primo s'en sec la intrada et la recepta per el en nom de la dicta villa.
3  La reva del vin.
4 Et primo dis et pausa lod. noble Bernardin Mercier, thesaurier de la dicta villa, estre mes sus el a recobrar, en nom de la dicta villa de Forcalquier, dal discret home Jehan de Lacle?, alias Alamant, come revier de la reva dal vin que ly es istada liourada per ung an, per lo pres de florins dos cens quaranta sinc, laqual summa el deou recobrar et ven per mes [i] florins vint et grosses sinc; es la permiera paga lo .xxij. de julhet.
5  Sec se lo libre de rason de la salhida de la thesauraria de la villa et universitat de Forcalquier fach per my Bernardin Mercier, thesaurier de la dicta villa, estant accessor lo egregi home mess. Urban Amalric, et sendegues lo noble Bernardin de Berlucis et senhe Berthomieu Mevolhon, et de l'an mil .vcxvij. acomensat del mes de julhet.
6 Et primo, pause ieu Bernardin Mercier sobredich aver comprat en plusors fes de papier, tant per far lo present libre quant per far los casernets et lo podixari de la dicta villa et las cubertas d'aquelos, que costan en tot sieys gros, sive g. .vj. [2].
7 Item, plus, l'an desus scrich 1517, et a 4 del mes de julhet, pause aver pagat a Me Baltasar Alberti, comis del thesaurier del rey senhor nostre, et per la tersa paga del don del dich senhor, so es la somma de cent et ung florin et quatre gros, inclus ung gros per la podixa far. ff. .cj., g. .iiij..
8 Item, plus pause, al 6 del dich mes, aver pagat, per comandament de mons. lo sendegue Berluc, a Glaude Lantelme, gavot [ii], per far umplir et aplanar lo cros que era istat fach al Borguet, per adobar la font, so es ung gros et demiey, sive g. .j. 1/2.
9 Item, plus, a 8 del dich mes de julhet, los sobre dich messrs los sendegues m'an fach a donar a beure a aquellos que son anas visitar Glaudon Robert, que Dieu perdon! mercier de la present villa, lo qual era mort subitament, que hy era lo sendegue Mevolhon, Me Michel Carabilhat, sirurgian, Me Mathieu Boyer, Me Anthoni de Bot et Me Anthoni Maygie, que an despendut sinc gros, sive g. .v..
10  Item, plus, l'an davant scrich 1517, et a 9 del dich mes de julhet, pause aver pagat, per comandament de mons. lo sendegue Mevolhon, a Peyre Brunet, per murar la part de l'ort que era dels heres de Me Jaquet de Bot, a causa de la garda dels portals, so es tres gros, sive g. .iij..
11 Item, plus, a 14 del dich mes de julhet, pause aver pagat a Me Brancays Bandoli, thesaurier d'aquest contat de Forc., tant per los negocis del pays quant per lo don autroyat a monr lo general [iii], als Estas darierament tengus, so es la somma de nou florins et ung gros, inclus ung gros per la podixa, sive ff. .ix., g. .j..
12 Costa per la podixa al podixari, fo 1.
13 Item, plus pause aver pagat, al 19 del dich mes, et per comandament de messrs los sendegues, a Lyonet Brotinel, portier, per donar a beure a de paures passans, demiey gros, sive d. .viij..
14 Item, lo 3 jort d'avost, pause aver pagat, per comandament del sendegue Mevolhon, a Peyre Brunet, per murar de frachas del barri, sieys gros, sive g. .vj..
15 Item, plus, a 16 del dich mes d'avost, pause aver pagat, per comandament del dich sendegue Mevolhon, a l'ostessa de la Corona, per ung escot que avia fach lo messagier que avia aportadas las letras del mandat dels Estas, so es dose patas, sive g. .j. 1/2.
16 Item, plus, a 20 del dich mes d'avost, pause aver comprat, per comandament de messrs los sendegues, dos banastons per portar las peyras per servir los calladayres que an facha la callada de la plassa de la font de Sanct Michel, que costan ung gros, sive g. .j..
17 Item, a 21 del dich mes, pause aver pagat a Glaudo Sebert, alias Barbon, per portar unas letras apres Mathieu Albert, que era partit per anar as Aix, per far aportar unas inhibitorias d'Aix contra los off. de Lurs [iv], per lo plait que a la villa contra los dichs off., li ay pagat dos gros, sive g. .ij..
18  Item, plus, a 22 del dich mes d'avost, pause aver pagat a Guilhem Ros, alias Thoalhet, sirvent, et per comandament de messrs los sendegues, et en deduction de sos gages, so es en argent ung florin, et per unas sabatas que li dona la villa, que costan sept gros, que monta tot des e nou gros, sive f. .j., g. .vii..
19  Item, plus, l'an de la nat. 1518 [v], et a 27 del mes de decembre, pause aver pagat, per comandament de monsr lo sendegue Berluc, a Gaspart Taranelier, per anar quere una letra monitoria a Lurs, tres gros, per so que lay a dormit, et per la letra dos gros, que es en tot sinc gros, sive g. .v..
20 Item, plus, a 30 del dich mes de decembre, pause aver portat de lenha et de gavels a la mayson de mess. Berthomieu Andrieu, quant an tengut una autra fes lo conceilh per mandar en cort per far confirmar los previleges de la present villa de Forc., que monta lo dich bosc ung gros et demiey, sive g. .j. 1/2.
21 Item, plus, lo premier jort de janvier, pause aver a pendre, ieu Bernardin Mercier, per los sobreinquants del fort [vi] de la Bana ung florin, et per los sobreinquants del fort dal cami, nou gros, que es tot vint et ung gros, sive g. .xxj..
22 Es scrich per la man de Me Columbial, podixari, fol. 8.
23  Item, plus pause aver comprat, per comandament de messrs l'accessor et sendegues, so es sieys saumadas de lenha, una lieura de candelas et demiey gros de gros fil per ligar las scripturas de la present villa de Forc, quant acomenseron de las registrar en la mayson de monsr lo sendegue Berluc, lo derier jor de decembre prochan passat, que monta tot sieys gros et sinc patas, sive g. .vj., d. .x..
24 Item, pause ieu, Bernardin Mercer, aver vacat per ajudar a registrar las dictas scripturas de la villa, jornadas sinc, que, a rason de tres gros lo jort, montan grosses quinse, sive g. .xv..
25  Item, plus, lo dich jort 25 de jenvier, pause aver pagat, per comandament de messrs l'accessor e lo sendegue Berluc, et present ellos a la mayson del dich Berluc, a Me Jaco de Bot, alias Jaquet, abat dels companhons de la present villa de Forc. [vii], per far las fassalhas [viii] del gach de Sanct Mari, so es dos florins, sive ff. .ij..
26 Item, plus lo dich jort, pause aver pagat, per comandament dels dichs messrs los sendegues, a Me Glaude Marchis, fabre de la present villa de Forc., per de talliers [ix], sive enfustamens, que a fach per las colobrinas de la dicta villa, ung florin. f. .j..
27 Item, plus, a 27 del mes de jenvier, pause aver pagat, per ordenansa del conceil, al noble Frances Meulans, per una jornada que a vacat per anar a La Brilhana [x] ambe lo noble Anthoni Meynier, per donar recapte de foraviar [xi] las gens d'armes, sous sieys gros, sive g. .vj..
28  Item, plus, a 14 del dich mes de mars, pause aver pagat et despendut, per comandament de messrs lo accessor et sendegues, et aquo per lo fuoc de joyas fach per lo dalphin filh del rey nostre soveyran senhor [xii], et premierament per lo degailh [xiii] de tres entorchas que an cremat, tant al fuoc dal Borguet que al fuoc del castel, que se son amermadas de una lieura et mieja et un quarteyron, que n'ay pagat des gros et demiey. g. .x. 1/2.
29 Item, plus, per lo sopar de aquellos que an fach tirar l'artilharia et que an fach los lenhiers [xiv] que eran una dozena, la ont era present monsr lo sendegue Mevolhon, que monta la despensa del dich sopar, inclusa la fatiga de aprestar et lo vin que avian begut apres lo premier fuoch aquelos que tiravan l'artilharia, que monta tot seze gros, sive g. .xvj..
30  Item, plus, a 7 del mes de abril, pause aver pagat, per ordenansa del concelh facha lo dich jort, al Me reverent frayre Johan d'Espinasolis, augustin d'Aix, per sos gagis de la caresma prochan passada, que a predicat en esta villa, so es la summa de vint florins, sive ff. .xx..
31 Costa podixa al podixari, fo 12.
32  Item, plus, a 14 del dich mes d'abril, pause aver pagat, per comandament dels dichs sendegues, a Me Arnaut Roman, fustier, tant per far los croses et lo cadafale per la istoria que an jugada de la Passion lo vendres sanct, quinse gros. g. .xv..
33 Costa per podixa al podixari, fo 14.
34  Item, plus, l'an davant dich 1518, et a 16 del dich mes d'abril, pause ieu Bernardin Mercier aver pagat, per comandament de messrs los sendegues, a Arnaud Boyer, gavot, per una jornada que li an fach gardar las cabras de la villa, quant lo cabrier era en prison a Belmont, so es dos gros. g. .ij..
35 Item, plus, a 21 del dich mes d'abril, pause aver pagat a Requist Golmant, et per comandament de messrs los sendegues, en deduction de major summa, per alimentar una bastarda que la present villa a baylada a sa molher per l'alachar, so es huech florins, sive ff. .viij..
36 Costa per podixa al podixari, fo 14.
37 Item, plus a 23 del dich mes d'abril, pause, per comandament de messrs los sendegues, aver pagat [3] a Peyre German, per lo loguier de son chival, lo qual a menat messr Berthomieu Andrieu, lo jort de Sanct George, a Fontiana [xv], per visitar los termes dels devens de Palian [xvi] ambe aquelos de Sanct Steve; li n'ay pagat tres gros. g. .iij..
38  Item, plus, a 18 del dich mes de may, pause aver pagat a Anthonieta, molher relleysada de Ant. Bues, d'Ongla [xvii], bayla et levayris dels enfans de la present villa de Forc., et per los gages que li dona la dicha villa chascun an, et per l'an de ma thesauraria, so es tres florins, sive ff. .iij..
39 Costa per apodixa al podixari, fo 17.
40  Item, plus, l'an devant scrich 1518, pause aver pagat, per comandament dels dichs messrs los sendegues, a Me Johan d'Aurosa [xviii], rector de l'escola de la present villa de Forc. de l'an prochan passat et per resta et compliment de sos gages, so es quatre florins, sive ff. .iiij..
41 Costa per podixa al podixari, fo 13.
42 Item, plus, a 25 del dich mes de may, pause aver despendut, per pagar a cascun dels cappellans que son istas a la procession lo dich jort, que era lo ters jort de Pandecostas, en cascuna gleysa, ung quart, so es a la gleysa de Nostra Dama del castel, a Sanct Johan, a Sanct Peyre et a Sanct Mari, que lur distribuit trenta e dos gros, sive ff. .ij., g. .viij..
43 Item, plus, a 12 de jun, pause aver baylat [a] Jaume Albert, per comandament del sendegue Amalric, en sa mayson, el present et monsr l'accessor Messr Urban Amalric, so es ung florin per anar a Mison [ixx], a causa de una bastarda que [es] istada aportada en esta vila a la porta del dich Albert. ff. .j..
44  Item, plus, a 16 del dich mes de jun, pause aver pagat, per comandament de messrs los accessor et lo sendegue Anthoni Amalric, sendegues de l'an present, so es a Johanna, releyssada de Frances Alart de Forc., per sos gages que li son degus per alachar una bastarda que es fon [4] aportada en la present villa lo ters jort del mes de may prochan passat, a la porta de Jaume Albert; et per causa de prest li ay baylat en doas fes trenta gros, sive ff. .ij. 1/2.
45 Costa en dos podixas al podixari, fo 16.
46 Item, plus, lo dich jort, pause aver pagat, per comandament de messrs l'accessor et sendegues, a Me Anthoni Brochier, de Forc., so es de una part, per los sobreinquants de la reva del masel, sieys florins, et de l'autra part nou gros per lo loguier de ung chival que li avia fach baylar lo sendegue Berluc, a Me Andrieu Alhaut, caussatier, per anar querre lo libre per jugar la Passion [xx], lo jort del vendres sanct prochan passat, que l'a tengut tres jors, que montan nou gros, que es en tot sieys florins et nou gros ff. .vj., g. .ix..
47 Costa podixa al podixari, fo 16.
48  Item, plus pause aver pagat, per comandament de monsr lo sendegue Berluc, a Me Elzias Savalle, per far adobar la verga, sive scandailh [xxi], de la villa, que costa dos gros, sive g. .ij..
49  Item, plus pause aver pagat, per ordenansa dal conceilh, a Me Guilhelme Blanc, sartre, per tocar lo rebequet [xxii], tant a la festa de Sanct Mari quant a las processions de la Accension et de la festa de Dieu, et al fuoc de joyas et autras festas que a tocat per la villa, il ay pagat ung florin, sive ff. .j..
50 Costa podixa al podixari, fo 24.
51  Item, pause aver pagat, per comandament de messrs lo[s] sendegues, per lo juoc de santa Susana que an jugat lo mes de febrier prochan passat al Borguet, tant en g. .xviij. a Me Nadal Audoyn, gipier, habit. de Forc., per la factura dels cadafales, quant en g. .x. a Jaco Lardeyret, taborin de Forc., quant ausi a aquellos que an jugat, que monta tot sinc florins [xxiii], sive ff. .v..
52 Costa podixa al podixari, fo 22.
53  Item, plus, l'an davant scrich, 1518, et a 7 del mes d'octobre, pause aver pagat a Me Brancays Bandoli, not. de la present villa de Forc., et per los gages de son frayre Me Peyre Bandoli, rector de l'escola de la present villa, de l'an prochan passat, so es la summa de quarante florins, sive ff. .xxxx..
54 Costa en does podixas al podixari, fo 19.
55 Item, plus, a 11 del dich mes d'octobre, pause aver pagat, per ordenansa del conceilh, a Jaco Lardeyret, alias de Pas, per plusors fes que a tocat lo taborin per la present villa, so es dos florins, sive ff. .ij..
56 Costa podixa al podixari, fo 19.
57  Item, plus pause aver pagat, per comandament de messrs los sendegues, a messr Johan German, per alcunas istorias que avia fach far lo jort de la Accension, so es la summa de tres florins, sive ff. .iij..
58 Costa per podixa al podixari, fo 26.
59  Item, plus, pause aver pagat, per comandament de monsr lo sendegue Mevolhon, a la segonda banda des Boymiens que passeron del temps de ma thesauraria, so es sieys gros, sive g. .vj..

Notes de transcription
[1] Ce nom est écrit plusieurs fois de même dans le chapitre des recettes. Au fol. 2, cependant, il y a lisiblement Mercier, et telle est aussi la forme adoptée dans le chapitre des dépenses.
[2] Ce chiffre a été raturé par le contrôleur, et remplacé par iiij.
[3] Les mots averpagatdevraient prendre place plus haut, après pause.
[4] Sic, le scribe aurait dû rayer es.

Notes linguistiques
[i] «Parmi, moyennant», mauvaise forme.
[ii] Ce mot désigne spécialement les habitants de la partie montagneuse de la Provence. À la rigueur ce pourrait être un surnom mais il n'est pas d'usage à cette époque d'avoir trois noms.
[iii] Le général conseiller sur le fait des finances, dont l'office avait été créé très peu après la réunion de la Provence à la Couronne; voir sur son office, Dupont-Ferrier, Les officiers royaux des bailliages et sénéchaussées (Paris, 1902), p. 660-661. Ce fonctionnaire dont l'autorité s'étendait aussi sur le Languedoc et le Dauphiné, était alors, depuis 1510, Henri Bohier (Dupont-Ferrier, p. 661, note 2; Spont, Semblançay, p. 65).
[iv] Arr. de Forcalquier, cant. de Peyruis.
[v] On voit que Bernardin Mercier commençait l'année à Noël.
[vi] Four.
[vii] On sait qu'il y avait dans beaucoup de villes du Midi des sociétés de joyeux compagnons dont le chef ou président, portait le titre d'abbé de la jeunesse, abbé des bons compagnons, ou quelque autre titre analogue. Pour la Provence, où ces sociétés étaient nombreuses, voir la Statistique des Bouches-du-Rhône du préfet Villeneuve, III, 232-3. Un document relatif aux fonctions de l'abbé de la jeunesse à Beaucaire (1611) a été publié dans la Revue des Sociétés savantes, 7e série, I (1879), 105. Pour Sisteron, voir Laplane, II, 256. Il y a, dans Du Cange, à la fin de l'art. CHALVARICUM un texte de Provence où est mentionné un «abbas juvenum». À Forcalquier, la Société connue sous le nom de Confrérie de Sainte-Barbe, ou, comme ici, des compagnons, plus tard, d'abbaye de la jeunesse, paraît avoir été une association à la fois civile, religieuse et militaire. Elle formait la milice bourgeoise de la ville. C'est du moins ce qui résulte d'une communication faite en 1878 au Congrès des Sociétés savantes par M. de Berluc de Perussis (Rev. des Soc. sav., 6e série, VII, 217-9). Dans les Hautes-Alpes, ces sociétés, qui ne sont pas tout à fait éteintes, portaient au XVIIe siècle, le nom d'abbayes de malgouvertou de bongouvert; voir le Bulletin de la Société d'études des Hautes-Alpes, IV (1885), 209, et cf. Mistral, MAU-GOUVÈR. Il y avait un abbé des bons compagnons à Chieri, en Piémont; voir Atti dell'Accademia delle scienze di Torino, XX (1885), 589.
[viii] Fascines enflammées, brandons (Mistral, FASSAIO).
[ix] Probablement des affûts. Le prov. taié, talhé(Mistral) n'a plus ce sens. Talieriumn'est relevé dans Du Cange qu'au sens de «tranchoir», plat ou assiette en bois.
[x] La Brillane, cant. de Peyruis.
[xi] Détourner.
[xii] Le dauphin François, fils de François Ier, né le 28 février 1518, décédé le 10 août 1536.
[xiii] Le déchet (Mistral, DEGAI).
[xiv] Bûchers (Du Cange, LIGNARIUM; Mistral, LIGNIÉ).
[xv] Fontienne, arr. Forcalquier, cant. Saint-Étienne.
[xvi] Dans Cassini est marqué un bois de Paslian entre Fontienne et Saint-Etienne-les-Orgues (SanctSteve).
[xvii] Ongles, arr. de Forcalquier, cant. de Saint-Etienne-les-Orgues.
[xviii] Un écart de la com. de La Freissinouse (Hautes-Alpes), porte ce nom, qui est celui d'une montagne voisine.
[ixx] Cant. de Sisteron.
[xx] Cf. plus haut, 14 avril. Il est regrettable que le comptable ne nous ait pas fait savoir où on était allé chercher ce livre contenant un mystère de la Passion.
[xxi] Peson, balance à un seul plateau (Mistral, ESCANDAU).
[xxii] «Petit rebec, mauvais violon» (Mistral).
[xxiii] Cet article du compte de Bernardin Mercier a été publié par C. Arnaud dans la préface de son édition de Ludus S. Jacobi (Marseille, 1858), et reproduit par M. E. Picot dans la préface du t. V du Mystère du Viel Testament (1885, Soc. des anc. textes français), p. LXXVII. On trouvera dans la même préface, p. LXXVI et suiv., la mention de représentations de mystères sur sainte Suzanne, la plus ancienne étant de 1470 (Chambéry). Nous ne pouvons savoir si la pièce jouée à Forcalquier était en français ou en provençal; nous savons toutefois que des mystères français pouvaient être compris à Reillane, cf. Romania, XXXI, 104.